Upphaf allra viðburða skal, ef gott skal heita, vera bið. Með því á ég við að viðkomandi sé mættur tímanlega og sýni með því virðingu fyrir atburðinum sem mætt er á. Einnig gefur það mér — svo ég skjóti innpersónulegri athugasemd — nokkrar mínútur til að pústa og róa hjartsláttinn sem ávallt gerir vart við […]
Eymd, volæði, og harðneskja lífsins eru það sem við sækjum í að fá að heyra um á ljóðakvöldum. Lélegt kynlíf og eiturlyf eru fín umfjöllunarefni til að létta aðeins stemninguna en alls ekki nauðsynleg. Kvöld tileinkað búningum, kynþokka og fullfrísku fólki að leika sér með rýmið er örugglega alveg fínt fyrir þá sem tengja eitthvað […]
Atburðarás Herforingi Feneyinga, Márinn Othello, giftist á laun ungri aðalskonu, Desdemonu. Einn af mönnum hans, merkisberinn Iago, leggur fæð á Márann af ýmsum ástæðum, m.a. vegna þess að annar hermaður, Cassio, hefur verið tekin fram fyrir hann í stöðuhækkunarröðinni en kannski ekki síst af því hann telur Márann hafa sængað hjá Emilíu, konu sinni. Honum […]
Atburðarás Umsátur Grikkja um Tróju hefur staðið í sjö ár og allir að verða brjálaðir. Ekki síst Akkiles, sem er kominn í einhverskonar verkfall, húkir í tjaldi sínu með lagsmanni sínum og drepur tímann með því að hæðast að félögunum og bauki þeirra. Þegar Trójuprinsinn Hektor býðst til að ganga á hólm við hvern þann […]
Atburðarás Tvíburasystkinin Víólu og Sebastían frá Messínu rekur á land í Illyríu eftir skipbrot, og halda bæði að hitt hafi farist. Víóla ákveður að dulbúa sig sem karlmann og gerist hirðmaður Orsínós greifa, sem er við það að veslast upp af ást til Ólivíu, ungrar aðalskonu í nágrenninu sem vill ekki hlusta á neinar kvonbænir, […]
Klukkutíma fyrir sýningu er skrúðklætt fólk þegar farið að flykkjast inn um dyrnar og fá afhenta miða. Dökkbláir frakkar, jakkar og dökklitir kjólar í bland við fínan skófatnað. Ég sit afsíðis, glugga í bók um japanska ömurð og fylgist með. „Erum við nokkuð fyrst?“ spyr vantrúuð miðaldra kona, sem ég ímynda mér að sé móðir […]
Vorið 1988 fékk ég tvo menntaskólavini mína, þá Ólaf Jóhann Sigurðsson og Sigurð Jóhannesson, með mér í pínu fráleitan leiðangur. Við/Siggi keyrðum frá Akureyri til Reykjavíkur, fórum í leikhús og keyrðum svo aftur til baka um nóttina. Ástæðan: Við/ég vildum ekki missa af Hamlet.
Þetta er þannig leikrit.
AtburðarásÍ hertogadæmi einu eru tveir óhamingjusamir unglingar. Orlando er kúgaður af eldri bróður sínum og Rosalind syrgir útlagann föður sinn, en býr í skjóli Selíu vinkonu sinnar, dóttur hertogans sem rændi föður Rosalindar völdum og hrakti hann út í skóg. Orlando og Rosalind hittast og fella hugi saman. Grimmd bróður og valdaræningja keyrir um þverbak […]
Atburðarás Júlíus Caesar er einráður í Róm, á borði en ekki í orði. Ekki enn. Brútus, Kassíus og nokkrir fleiri vilja koma í veg fyrir að hann verði krýndur konungur, nokkuð sem nánustu fylgismenn Júlíusar, á borð við Markús Antóníus, eru alveg til í. Lýðræðisvinirnr ráða Sesar af dögum, en Markús æsir Rómarbúa gegn þeim […]
Alltaf lærir maður eitthvað nýtt. Um daginn fékk ég tölvupóst þess efnis að nemendamótsfélag Verzlunarskóla Íslands vildi fá gagnrýnendur á sýningu sem það eru að setja upp. Ég horfði í spurn um stund á nafn þessa félags áður en ég áttaði mig á því að Nemó er stytting á nafni nefndar sem hljómar eins og […]
Atburðarás Hinn ungi konungur Hinrik fimmti ákveður að leggja undir sig Frakkland sem hann telur sig eiga réttmætt tilkall til. Hann er drifinn áfram af frýjunarorðum Frakkaprins, sem hæðist að vandræðaunglingsfortíð konungsins, og af sinni eigin þörf til að sanna sig. Eftir að hafa afhjúpað svikara í innsta hring siglir herinn yfir sundið og eftir […]
Þegar ég geng inn í litla salinn í Borgarleikhúsinu gleymi ég alltaf við hverju ég á að búast. Ég hef séð ótalmargar sýningar þar en í hvert sinn hefur litla rýminu verið umturnað svo algerlega og breytt í nýjan heim að ég verð alltaf jafn hissa. Á Kartöfluætunum eftir Tyrfing Tyrfingsson fékk ég hins vegar […]
Leikhópurinn RaTaTam bauð upp á dýrindis kvöldskemmtun í Tjarnarbíói föstudagskvöldið 9. febrúar. Þá frumsýndi hópurinn leikverkið Ahhh… Ástin er að halda jafnvægi / nei fokk / ástin er að detta eftir Elísabetu Jökulsdóttur sem er leikstýrt af Charlotte Bøving. Við skemmtum okkur konunglega, ég og gamli maðurinn sem sat við hliðina á mér og auðheyranlega […]
Samhengi skiptir máli. Það á ágætlega við um The Merry Wives of Windsor, sem skipar ekkert sérlega virðulegan sess í höfundaverki Shakespeares. Forvitnilegan þó, samhengisins vegna, að tvennu leyti.
Í fyrsta lagi er það tilurðarsagan og ritunartíminn. Hún fór snemma á kreik, þjóðsagan um að skáldið hafi skrifað verkið að kröfu Englandsdrottningar, sem var víst alls ekki búin að fá nóg af Falstaff eftir tvö leikrit og bað um eitt til, þar sem feiti riddarinn væri ástfanginn. Afraksturinn á að hafa verið þetta verk, sem heitir reyndar Falstaff, and the Merry Wives of Windsor í fyrstu prentuðu útgáfu.
Í uppfærslu Gregory Doran á fyrra leikritinu um Hinrik fjórða lætur hann krónprinsinn löðrunga dómstjóra (Lord Chief Justice) nokkurn sem kemur inn á krána, þar sem þeir Falstaff sitja að sumbli, í leit að ránsfeng. Þetta er skrítið augnablik. Ekkert í texta leikritsins styður þessa athöfn, viðbrögð og eftirmál verða engin. Skýringuna er að finna í framhaldsleikritinu. Þar er þessi löðrungur mikið umtalaður, og reyndar fangelsun prinsins fyrir þetta brot gegn valdstjórninni. Fangelsun sem sér engan stað í fyrra leikritinu.
Árið er 1403. Hinrik Plantagenet er búinn að komast að því að hásæti eru svolítið eins og piparkökur, þau eru ekki sérlega væn þeim sem hafa stolið þeim. Hann á slatta af óvinum, og er auk þess farinn að sjá óvini í vinum sínum, þeim sem hjálpuðu honum til valda á sínum tíma. Snemma leikrits ofbýður nokkrum þeirra og þeir ákveða að steypa valdaræningjanum af stóli. Þar fer fremstur í flokki ungur og vígfimur ofláti, Henry „Hotspur“ Percy, en aðrir í innsta koppi eru faðir hans og bróðir, sem og velski höfðinginn Glendower og tengdasonur hans, sem sjálfur getur reyndar gert kröfu til krúnunnar sem afkomandi Játvarðs þriðja.
For man is a giddy thing, and this is my conclusion 5.4.106 Atburðarás: Hópur hermanna snýr heim úr stríði og þiggur gistingu hjá Leonato, aðalsmanni í Messína. Þeirra á meðal er hinn ungi Claudio sem fær strax augastað á Hero, dóttur Leonatos, og piparsveinnninn Benedict sem endurnýjar kynni sín við Beatrice, frænku þeirra feðgina, en […]
Ekkert Shakespeareleikrit ber annan eins farangur með sér inn á sviðið og The Merchant of Venice. Það er samt ekki beinlínis leikritinu eða höfundi þess að kenna, eins og allir vita. Það er svo til marks um listrænan styrk þess, túlkunarvíddir og stöðu innan höfundaverksins að það skuli vera meðal mest leiknu og dáðustu verkanna eftir miðja tuttugustu öld, en ekki sópað niður í ruslflokk með Two Gentlemen og King John.
A Midsummer Night’s Dream er það leikrit sem ég þekki best. Og þá er ég ekki bara að tala um Shakespeare. Ég kann það næstum utanað. Hef leikið í því, samið við það tónlist, þar á meðal heila óperu við harmleikinn um Píramus og Þispu, leikstýrt því, unnið með það á námskeiðum og séð það í fleiri uppfærslum (held ég) en nokkurt annað. Þrisvar í Nemendaleikhúsinu, einu sinni í Þjóðleikhúsinu og einum sex áhugaleikfélagauppfærslum. Næstum allar voru þær í það minnsta skemmtilegar og ein þeirra, uppfærsla Guðjóns Pedersen í Nemó 1993, er með eftirminnilegustu kvöldstundum sem ég hef átt í leikhúsi, og er þá þónokkuð sagt.
Ekki hefði ég getað giskað á að þegar ég yrði miðaldra yrði mitt helsta tómstundagaman að skrifa bókmenntaritgerðir. Eða kannski frekar „kjörbókaritgerðir“ eins og þessi bókmenntagrein hét þegar ég var í menntaskóla. Þar skrifaði ég bara eina svona ritgerð, um Kyrr kjör eftir Þórarin Eldjárn, og það með umtalsverðum harmkvælum. Í háskóla valdi ég ævinlega að taka próf frekar en skrifa ritgerðir eða vinna önnur slík verkefni. Og svona er nú komið fyrir mér.
Ríkarður II var fyrsta leikrit Shakespeares sem ég las.
Þannig var að á unglingsárum mínum höfðu föðurforeldrar mínir fyrir sið að gefa okkur barnabörnunum peninga rétt fyrir jól og láta okkur sjálf um að velja frá þeim gjafir. Um svipað leyti og þau tóku upp á þessu var ég orðinn sá heiftarlegi lestrarhestur og grúskari sem ég hef verið allar götur síðan
Er þýðing Helga Hálfdanarsonar á Love’s Labour’s Lost hans verstu glöp? Þá er ég auðvitað að meina þýðinguna á nafninu. Ástarglettur?! Hvað á það að þýða? Væri „Ástarbrall í óskilum“ ekki skárra? „Ástin sigrar ekki“? Eða kannski „Ástarþrautin þyngri?“ „Labour’s“ vísar víst til þrauta Herkúlesar segir formálinn, og Herkúles kemur allnokkuð við sögu hjá hinum […]
Ef marka má það ritunartímatal sem ég styðst við í gegnumferð minni um leikrit Shakespeares er The Comedy of Errors fyrsta verkið sem frá honum kemur þegar leikhúsin voru opnuð á ný eftir að plágunni létti 1594. Í millitíðinni hafði Shakespeare lifað á lýríkinni, sett saman tvo vinsæla ljóðabálka, Venus and Adonis og The Rape […]
1593 og 4 var plágan á kreiki í London og yfirvöld lokuðu leikhúsunum trekk oní hvað. Leikhóparnir lögðust í leikferðir um dreifbýlið, oft með styttar og einfaldaðar útgáfur verkanna (sem sumar rötuðu seinna á prent, síðari tíma ritstjórum til armæðu og virðisauka), seldu handritin sín til útgefenda og leikskáldin leituðu á önnur mið. Shakespeare ákvað […]
The Reign of King Edward III kom út nafnlaust árið 1596 og sextíu árum síðar komst sú hugmynd á prent að það væri talið eftir William Shakespeare. Æ síðan hefur verið japlað, jamlað og fuðað um málið en árið 2002 setti Royal Shakespeare Company verkið á svið og eignaði það sínum manni afdráttarlaust í kynningarefninu. […]
Sturluð staðreynd: Tólf ára skjaldsveinn í orrustunni á Bosworth-völlum hefði verið níræður árið 1573. Það er semsagt tæknilega mögulegt að níu ára gamall Shakespeare hafi heyrt sögur af falli Ríkarðs Plantagenet frá fyrstu hendi. Ákaflega ósennilegt auðvitað. En samt. Þetta er tímaramminn.
Eins mætti hugsa sér að meðal áhorfenda á frumsýningunni (1594 eða þar um bil) hafi verið öldungar sem áttu afa sem börðust þar. Og hver veit – jafnvel barnabarn sir James Tyrrel þess sem líklega drap prinsana ungu í Lundúnaturni 1483.
Núna þegar vertíð fegurðarsamkeppna á Íslandi er lokið, allavega í bili, og sigurvegarar hafa verið krýndir, sumir nýir – aðrir gamlir, þá sprettur ávallt upp sú spurning hvernig stendur á því að við í þessu samfélagi sífelldra framfara skulum ennþá halda slíkar keppnir sem stilla upp einstaklingum eftir ákveðinni formgerð. Tilgangur slíkra keppna er umdeildur […]
Uppfærsla Royal Shakespeare Company á Titus Andronicus 1987 er eftirminnilegasta Shakespearesýning sem ég hef ekki séð. Ég skal útskýra. Sumarið ‘87 hélt ég með hópi ungra leikhúsvillinga í alþjóðlegar leikhúsbúðir í Stratford Upon-Avon. Þar dvöldum við í viku tíma; spunnum, djömmuðum og æfðum okkur með allrar Evrópu kvikindum sem líkt var ástatt um. Að sjálfsögðu […]
Fyrsta tilraun Shakespeares til að færa Englandssöguna í leikrænan búning eru þrjú leikrit um valdatíð Hinriks sjötta. Í framhaldinu kom svo fyrsta óumdeilda meistaraverkið, The Tragedy of Richard III, sem hangir með þríleiknum bæði ritunartímalega og í krónólógík efnisins en er að mörgu öðru leyti annars lags leikrit. Saman eru þessi verk stundum kölluð „fyrri […]
Hvað skrifaði Shakespeare mörg leikrit? Það er nú það. Í fyrstu heildarútgáfunni (F) eru 36 verk. Tvö til viðbótar (Pericles og The Two Noble Kinsmen) hafa lengi notið nokkuð almennrar viðurkenningar sem samvinnuverkefni þar sem okkar maður á umtalsverðan hluta. Kinsmen samt ekki nógu mikillar til að Helgi Hálfdanarson hefði það með í sinni heildarþýðingu. […]
Hann mætir augnaráði mínu, alvörugefinn og mér finnst á einhvern hátt eins og hann viti af hverju ég sitji í salnum. Það er eins og hann taki mig út, geri upp við sig hvaða dóm ég muni gefa sýningunni og lítur undan. Sýningin ber hið skrautlega heiti: „Framhjá rauða húsinu og niður stigann“. Samkvæmt undirtitli […]
Arden-útgáfan af verkum Shakespeares eru nokkurskonar „Industry Standard“. Þar er leit að hinum fullkomnasta texta eilífðarverkefni, um leið og búið er að prenta hefst vinnan við næstu útgáfu (þriðja umferð er langt komin núna). Fræðin í kringum leikritin eru einatt fyrirferðarmeiri en þau sjálf, enda í mörg horn að líta. Það þarf að spá í […]
Ég sat inni í Hofi, á 1862 bistro, að fylgjast með gjörningi. Á Akureyri stóð yfir gjörningahátíð sem ber hið áhugaverða og margræða heiti „A!“. Fyrir þessu góða móti menningar og mannmergðar standa mörg góð félög á Akureyri ásamt einni alþjóðlegri leiklistarhátíð, Reykvískri danshátíð, Kynningarmiðstöð íslenskrar myndlistar og Listhúsinu á Ólafsfirði. Sá gjörningur sem ég […]
Ég setti mér fyrir lesverkefni. Að lesa öll verk Shakespeares, leikrit og ljóð, nokkurnvegin í líklegri ritunartímaröð. Já og horfa á kvikmyndagerðir eða kvikmyndaðar sviðsetningar þeirra. Langflest leikritanna hef ég lesið áður, ýmist á frummálinu eða íslensku. Mörg hef ég séð og tveimur leikstýrt. Ljóðin þekkti ég lítið sem ekkert. Síðan skrifa ég eitthvað smávegis […]
Lífvænt musteri við Hverfisgötu Það var verulegt ánægjuefni að verða vitni að kvikandi lífi á leiksviðinu í aðalsal Þjóðleikhússins í sýningum á þeim tveimur verkum sem þar voru frumsýnd þegar leið að lokum leikárs. Annað þeirra, Húsið, er fjörutíu ára gamalt leikrit eftir Guðmund Steinsson og hefur aldrei áður verið sett á svið; hitt var […]
Hversvegna þá ekki að trúa á sjálfa listina, á sköpunarmáttinn sem býr innra með okkur? Á tímum þegar litið er á manninn sem neytanda á ýmiskonar framleiðslu og vörumerkjum, megum við ekki gleyma að við getum hvenær sem er tekið völdin í okkar hendur. – Erna Ómarsdóttir í leikskrá Fórnar. Stöðnuð kerfi, þröngur rammi, ofbeldishneigð […]
Íslandsbanki átti internetið á mánudaginn síðasta – nánar tiltekið stóðu þeir að baki auglýsingaherferðinni sem allir voru að tala um. Þeir brýndu fyrir okkur að gefast ekki upp þótt það væri verið að mola velferðar- og húsnæðiskerfið að innan, heldur bara að herða okkur upp og búa í tjaldi í Öskjuhlíðinni í nokkur ár á […]
Bandaríski leikhúsmaðurinn Robert Wilson hefur undanfarna áratugi sviðsett slík ógrynni sýninga um heim allan að vart verður tölu á komið. Snemma í mars frumsýndi Det Norske Teatret í Osló Eddu, uppfærslu Wilsons á útleggingu Jons Fosse á norrænni goðafræði, en textann sækir Fosse í ýmis Eddukvæði; í Völuspá og Hávamál að ógleymdri Þrymskviðu, Eddu Snorra […]
Goðsagnir eru þess eðlis að erfitt getur orðið að leggja á þær trúnað séu þær lagðar á mælistokk rökhyggju og raunsæis. Samt gerist það einstaka sinnum að listir bregða á goðsögur alls óvæntu ljósi sem verður til þess að hugur manns gengur sögninni á vald og flýgur handan allra hversdagslegra raka. Sú saga að Jesús […]
Ég er mættur kortéri fyrir sýningu í Hof. Sýningin er Núnó og Júnía, ný fjölskyldusýning Menningarfélags Akureyrar. Hún er vel sótt, heilu kortéri fyrir opnun er aðstaðan framan við dyrnar að salnum þétt skipuð. Dyrnar eru opnaðar stuttu eftir að ég mæti og ég flýt með straumnum inn í sal og finn sætið mitt. Áður en sýningin […]
Ég fór bálreiður af Óþelló um daginn og alla leiðina heim kraumaði í mér löngun til að skrifa langa grein um þessa metnaðarfullu uppsetningu Vesturports – og um fordæmalausan, fáránlegan, kjánalegan, rætinn, tilgangslausan og innihaldsrýran pistil Jóns Viðars Jónssonar. Ég meina, Jón Viðar notar tækifærið í alllöngu ranti sínu til að takast persónulega á við […]
Kómedíuleikhúsið á Ísafirði, atvinnuleikhús Vestfjarða, hefur undanfarnar vikur verið í heimsókn í Þjóðleikhúsinu. Minnsta og fámennasta leikhús landsins drap semsé á dyr þess virðulegasta leikhúss sem við eigum og sýndi þar Gísla á Uppsölum, leiksýningu sem Elfar Logi Hannesson og Þröstur Leó Gunnarsson hafa samið og byggja textann að langmestu leyti á rituðu máli sem […]
Ég fer sjaldan í leikhús af þeirri ástæðu einni að ég hef lítið búið í Reykjavík um ævina og flestar leiksýningar fara ekkert út fyrir borgarmörkin. Við erum bara ekki nógu oft í sama lífhvolfinu, ég og allar leiksýningarnar, og þetta kúltúrland er stundum dálítið allt á sama blettinum. Þar sem ég hef búið erlendis […]
Innsetning Shia LaBeouf, HE WILL NOT DIVIDE US, hófst fyrir utan hreyfimyndasafnið, Museum of the Moving Image, í Queens, New York borg, á innsetningardegi nýs forseta, 20. janúar, og er ætlað að standa þar næstu fjögur ár. Ég veit ekki hvort moldarflagið sem virðist liggja yfir blettinum fylgir sýningunni eða var þarna fyrir – en […]
Heimurinn er fullur af góðu fólki sem fremur ill verk. Í einni skáldsagna sinna leggur Agatha Christie þessi orð í munn prívatspæjaranum Hercule Poirot, þeim einstaka og áhugaverða karakter sem er trúi ég uppspuni frá rótum. Poirot er höfundarverk maddömu Christie og hefur margsinnis verið endurskapaður í meðförum þeirra leikara sem farið hafa í hlutverk […]
Þjóðleikhúsið bauð til hátíðasýningar á Óþelló eftir Svaninn frá Avon að kvöldi annars dags jóla. Frumsýningin var daginn fyrir Þorláksmessu svo örlítið var snúið upp á hefðina. Að minnsta kosti man ég ekki til þess að jólaleikritið í musterinu við Hverfisgötu hafi áður verið frumsýnt fyrir jól. Annar í jólum var ævinlega frumsýningardagur að því […]
Bók Gunnars Gunnarssonar um eftirleitamanninn Benedikt varð tvisvar á vegi mínum næstliðnar vikur. Fyrst á aðventukvöldi í Grensáskirkju þar sem Möguleikhúsið sýndi leikgerð Öldu Arnardóttur á Aðventu Gunnars. Alda leikstýrði þessum einleik Péturs Eggerz byggðum á sögunni um Fjalla-Bensa og saman eru þau Alda og Pétur Möguleikhúsið. Fyrir alllöngu síðan er nefnilega liðin sú tíð […]
Ef einhver getur ráðið úrslitum um hver framtíð mannkyns verður þá er það æskulýður heims, unglingar allra landa, ungmenni þjóða. Þetta á jafnt við um pólitík og listir. Það er æskan sem nú er sem skapar þá framtíð sem verður. Það er æskan sem ræður hvort kerfin fá að haldast óbreytt og þrengja að líkama […]
Ef við eigum að vera hreinskilin, þá er ekki margt merkilegt sem stendur upp úr þegar maður deyr. Manneskjan hefur hugsanlega einhver áhrif á sitt nánasta umhverfi. Stofnar kannski fyrirtæki sem gengur þokkalega. Við búum til líf. Það er líklega stærsta afrek flestra. Sumir búa aldrei til líf, heldur eltast við leyndardóma eða ævintýri heimsins. […]
Rebekka Þráinsdóttir og Örlygur Benediktsson segja í grein í leikskrá Íslensku óperunnar að jafnan sé litið á ljóðskáldsögu Púshkíns um Évgení Onegin sem fyrsta raunsæisverkið í rússneskum bókmenntum. En rómantíkin var lífseig í raunsæinu og rússnesk rómantík náði miklum hæðum þegar tónsmiðurinn Tsjækovskí gekk í arfinn frá Púskhín og skrifaði tónhendingar, hljóma og melódíur við […]